Narcystyczne zaburzenie osobowości to coraz częstszy temat publikacji w mediach i rozmów w gabinetach terapeutycznych. Każdy z nas spotkał się z potocznym wyrażeniem „narcyz” – z reguły w odniesieniu do osoby, która mówi o sobie dużo i w samych superlatywach. Taka osoba jest też wyjątkowo pewna siebie i patrzy na innych z góry. Często tym właśnie „narcyzm” się objawia. Jest to jednak dużo bardziej złożony stan psychiczny, prowadzący do trudności w odnalezieniu się w świecie.
W dzisiejszym artykule chciałybyśmy oddać tej jednostce chorobowej należyty szacunek i pogłębić ważne wątki z nią związane. Pochylimy się nad definicją tego zaburzenia, objawami klinicznymi, ale przede wszystkim nad leczeniem i sposobami radzenia sobie z tą trudnością.
W dzisiejszym wpisie przeczytasz:
- Czym tak naprawdę jest narcystyczne zaburzenie osobowości?
- Wielkościowe poczucie własnej wartości
- Świat fantazji
- Potrzeba ciągłego uznania i podziwu
- Przekonanie o zasługiwaniu na specjalne traktowanie
- Mechanizm obronny, gdy ego nie jest zaspokojone
- Jakie są źródła zaburzenia osobowości narcystycznego?
- Narcystyczne zaburzenie osobowości – sposoby radzenia sobie
- Co robić, gdy to nie my, a nasz partner / partnerka zmaga się z NPD?
- Narcystyczne zaburzenie osobowości – perspektywy zmiany na lepsze
Czym tak naprawdę jest narcystyczne zaburzenie osobowości?
Narcystyczne zaburzenie osobowości (ang. Narcissistic Personality Disorder – NPD) jest złożonym zaburzeniem psychicznym charakteryzującym się podwyższonym mniemaniem o sobie, nadmierną potrzebą bycia docenionym _ą oraz brakiem empatii. Osoby cierpiące na to schorzenie często mają zaburzony obraz własnej osoby i doznają znaczących trudności w podtrzymywaniu zdrowych relacji. Zaburzenie to diagnozuje się na podstawie klasyfikacji chorób psychicznych DSM – 5 (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders). Do jego objawów klinicznych należą:
- poczucie wielkości,
- wyższości i potrzeby wyjątkowego traktowania,
- zachowania o charakterze wyzyskującym,
- deficyt empatii
- ciągła potrzeba bycia podziwianym _ą.
Wielkościowe poczucie własnej wartości
Wielkość jest definiującą cechą narcyzmu. To coś więcej niż tylko arogancja czy próżność, to nierealistyczne i nadmuchane poczucie wyższości. Osoby z NPD wierzą, że są wyjątkowe lub/i „specjalne” a rozumieją ich tylko inni, wyjątkowi ludzie. Co więcej, są zbyt dobrzy na cokolwiek przeciętnego lub zwyczajnego. Chcą jedynie mieć do czynienia i być kojarzeni z innymi ludźmi, miejscami i rzeczami o wysokim statusie. Takie osoby również wierzą, że są lepsze od innych i oczekują bezwarunkowego uznania takiej wizji siebie przez innych. Nawet, jeśli nie zrobili nic, aby to zasłużyć. Mogą przesadzać lub otwarcie wymyślać historie o swoich niezwykłych osiągnięciach i talentach.
Świat fantazji
Ponieważ rzeczywistość nie potwierdza ich wielkościowego spojrzenia na siebie, osoby narcystyczne żyją w nierealnym świecie. Opiera się on na zniekształceniu, samooszukiwaniu i magicznym myśleniu. Snują fantastyczne historie o nieograniczonej sławie, sile, genialności, atrakcyjności i idealnej miłości. To właśnie wizje, a nie fakty sprawiają, że czują się wyjątkowi i mają kontrolę. Te fantazje chronią ich przed uczuciem wewnętrznej pustki i wstydu, więc ignorują fakty i opinie, które im przeczą. Cokolwiek, co zagraża tej utopijnej wizji siebie, narażone jest na złość i reakcję obronni – atakującą.
Potrzeba ciągłego uznania i podziwu
Okazjonalny komplement skierowany w stronę z osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości to za mało. Takie osoby potrzebują ciągłego pokarmu dla swojego ego, dlatego otaczają się ludźmi gotowymi zaspokajać ich obsesyjną potrzebę potwierdzenia swojej wspaniałości. Takie relacje są siłą rzeczy jednostronne, ponieważ „narcyzi” nie są skłonni odwzajemniać podziwu i pozytywnych emocji wobec osoby, która im samym je zapewnia.
Przekonanie o zasługiwaniu na specjalne traktowanie
Osoby z NPD uważają się za wyjątkowe, zatem wymagają specjalnego traktowania w wielu sferach. Co więcej, oczekują, że ludzie wokół nich automatycznie dostosują się do ich każdego życzenia i zachcianki. W przeciwnym wypadku uznają osobę ze swojego otoczenia za bezużyteczną i wrogą. Taka osoba musi liczyć się również z przykrymi konsekwencjami (np. wybuchem złości).
Mechanizm obronny, gdy ego nie jest zaspokojone
„Narcyzi” czują się zagrożeni, gdy spotykają kogoś, kto wydaje się mieć coś, czego im brakuje, zwłaszcza tych, którzy są pewni siebie i popularni. Podobne uczucia towarzyszą im w interakcji z ludźmi, którzy im nie ulegają. Mechanizm obronny osób z NPD, to pogarda. Jedynym sposobem na zneutralizowanie zagrożenia i podtrzymanie opadającego ego jest upokorzenie osób przejawiających autonomię. Mogą to robić w sposób protekcjonalny i lekceważący, a także skłonni są zaatakować za pomocą obelg, wyzwisk, zastraszania i groźb, aby zmusić drugą osobę do podporządkowania się.
Jakie są źródła zaburzenia osobowości narcystycznego?
Trudno jest mówić o jednym, oczywistym źródle rozwoju narcystycznego zaburzenia osobowości. Można natomiast wyróżnić kilka czynników, które mogły się do niego przyczynić. Podobnie, jak w przypadku większości dolegliwości o podłożu psychicznych, geneza NPD również ujęta jest w modelu bio-psycho-społecznym. Oznacza to, że rozumiemy ją jako połączenie biologicznych (genetycznych), psychicznych oraz środowiskowych czynników. Szczególnie doświadczenia wczesnodziecięce, takie jak nadmierne pochwały lub krytyka, zaniedbanie i/lub doznana trauma w znaczący sposób przyczyniają się do rozwoju NPD.
Narcystyczne zaburzenie osobowości – sposoby radzenia sobie
Jak sobie radzić z doznawanym narcystycznym zaburzeniem osobowości? Przede wszystkim należy udać się po fachową pomoc. W tym przypadku zasadnym jest skorzystanie z psychoterapii poznawczo-behawioralnej oraz psychoterapii psychodynamicznej z uwagi na ich potwierdzoną skuteczność w leczeniu tego zaburzenia.
Terapeuci pomagają dostrzec leżące u podstaw zaburzenia kompleksy i braki w pewności siebie. Ponadto, wspierają w rozwoju samoświadomości i pracują nad poprawą interpersonalnych zdolności oraz empatii. Zasadnym jest również skorzystanie z terapii grupowej. W takim procesie można usłyszeć cenne informacje zwrotne na temat swojego funkcjonowania. To z kolei ułatwia proces nauki empatii i poszerzania perspektywy. Inną metodą leczenia, z reguły współistniejącą z psychoterapią, jest farmakoterapia, która prowadzona jest pod wprawnym okiem psychiatry _tki.
Co robić, gdy to nie my, a nasz partner / partnerka zmaga się z NPD?
Skoro wiemy, jak pomóc sobie samemu _ej w przypadku doświadczania NPD, co można zrobić, gdy to nie my, a np. nasz partner/partnerka zmaga się z tym zaburzeniem? Przede wszystkich należy:
- Zadbać o własną rzetelną psychoedukację: zgłębianie literatury na temat zaburzenia pozwala lepiej zrozumieć zachowania partnera _ki oraz jego / jej trudności. To z kolei wpływa pozytywne na poradzenie sobie z towarzyszącą temu frustracją i dezorientacją.
- Stawiać i pielęgnować własne granice: ma to służyć zadbaniu o własny emocjonalny dobrostan i bezpieczeństwo w relacji. Swoje potrzeby i granice należy komunikować w sposób asertywny i otwarty. Niestety, biorąc pod uwagę objawy zaburzenia, należy mieć na uwadze opór i niezgodę narcystycznego _ej partnera / partnerki wobec takich przejawów autonomii.
- Sięgać po wsparcie: korzystaj z pomocy zaufanych osób oraz specjalistów z zakresu zdrowia psychicznego. Pomoże Ci to odciążyć siebie oraz dostrzec inne perspektywy w radzeniu sobie z tym zaburzeniem u bliskiej osoby. Psychoterapia indywidualna pomoże w wypracowaniu indywidualnych strategii radzenia sobie oraz wesprze w regulacji własnych przeżyć.
- Praktykować „self-care”: Pamiętaj, aby Twoim priorytetem były aktywności ukierunkowane na dbanie przede wszystkim o siebie samego _ą. Zaangażuj się w realizację hobby, ćwicz regularnie, zaopiekuj sferę ukojenia i odprężenia (np. poprzez medytację i mindfulness).
- Rozwijać i wspierać otwartą komunikację: Zachęcaj bliską osobę do szczerej i otwartej rozmowy. Wyrażaj swoje uczucia, potrzeby i troski w sposób wyważony i konstruktywny. Przydatne w realizacji tego trudnego zadania jest świadomość potencjalnych „triggerów” i/lub przesadnych i obronnych reakcji.
- Wziąć pod uwagę terapię par: Jeśli oboje macie na to przestrzeń i gotowość, terapia par może zapewnić bezpieczne miejsce dla Waszej dwójki. Umożliwi eksplorację związkowej dynamiki, poprawi komunikację oraz zapewni możliwości pracy nad zdrowymi i konstruktywnymi wzorcami interakcji.
Narcystyczne zaburzenie osobowości – perspektywy zmiany na lepsze
Życie z partnerem / partnerką, który _a cierpi na zaburzenie osobowości narcystycznej, może być naprawdę trudne i wymagające. Jednak wraz ze zrozumieniem, cierpliwością i wdrożeniem odpowiednich strategii, możliwe jest utrzymanie satysfakcjonującego i zasilającego związku.
Pomimo tego że leczenie NPD jest skomplikowane i wymagające, a co więcej nie gwarantuje pełni zmian, należy pamiętać, że poprawienie jakości życia osób z tym zaburzeniem oraz ich bliskich jest jak najbardziej możliwe. Warto dać sobie szansę i z pomocą specjalistów oraz bliskich, życzliwych osób podejmować działania w celu osiągnięcia zmiany na lepsze.
