Obserwuj, w jaki sposób przeżywasz życie. Profilaktyka wypalenia zawodowego to przede wszystkim zwracanie uwagi na swoje samopoczucie i świadomy wybór myśli i emocji, które nam towarzyszą na co dzień – mówi Edyta Zawodna, psychoterapeutka poznawczo-behawioralna i psycholożka.
Czym jest wypalenie zawodowe? Jak odróżnić je od przepracowania?
Edyta Zawodna: Według teorii Perlmana i Hartmana, którzy przeanalizowali aż czterdzieści osiem definicji wypalenia zawodowego, tym co różni wypalenie od tymczasowego przepracowania jest przede wszystkim reakcja na przewlekły stres emocjonalny obejmująca trzy komponenty: emocjonalne i/lub fizyczne wyczerpanie, obniżona wydajność w pracy i nadmierna depersonalizacja. Inaczej mówiąc, wypalenie zawodowe to utrata energii, utrata entuzjazmu i utrata pewności siebie.
Warto podkreślić, że ludzie, którzy zmagają się z wypaleniem zawodowym realnie cierpią. Objawy wypalenia zawodowego potrafią dotkliwie zdezorganizować codzienność i przyczynić się np. do wtórnego rozwijania się depresji, zaburzeń lękowych czy ataków paniki. Dlatego też, warto zwrócić się po pomoc specjalisty, gdy zaczniemy obserwować u siebie już pierwsze objawy.
Jak duży obecnie mamy problem z wypaleniem zawodowym w Polsce?
Z najświeższych przeprowadzonych badań wynika, że skala problemu jest bardzo duża – w ciągu ostatniego roku aż 75% respondentów odczuwało wypalenie zawodowe. Z badań przeprowadzonych przez Instytut Gallupa – 76% pracowników przynajmniej od czasu do czasu doświadcza wypalenia zawodowego, a 28% twierdzi, że jest wypalonych „bardzo często” lub „zawsze”. Pandemia COVID-19 nasiliła ten problem – aż 7 na 10 osób twierdzi, że rok 2020 był najbardziej stresującym rokiem w ich życiu zawodowym i negatywnie wpłynął na zdrowie psychiczne.
O powadze sytuacji świadczy również fakt, iż od 1 stycznia 2022 roku znajdziemy wypalenie zawodowe w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych jako syndrom, który może wpływać znacząco na stan zdrowia i wymagać wsparcia specjalisty lekarza.
Jakie symptomy powinny być dla nas alarmujące?
Symptomów jest cała masa i mogą być one bardzo różnorodne. Najczęściej są to zmiany, jakie zachodzą w naszej sferze zawodowej, które są obserwowalne na przestrzeni kilku miesięcy, przede wszystkim w kontekście trudności z koncentracją, motywacją, czy energią do pracy. Charakterystycznym symptomem jest także poczucie zmniejszonego zaangażowania w wykonywane zadania, czy zmniejszonej satysfakcji z pracy. Często słyszę, że klienci uświadamiają sobie, że „będę chodzić tam codziennie i nic się nie zmieni, cały czas to samo, bez sensu”, co wiąże się z poczuciem braku sensu zawodowego.
Klienci skarżą się także na utrudnioną komunikację, problemy z zebraniem myśli, świeżym i kreatywnym spojrzeniem. Zdarza im się popełniać błędy, które wcześniej zdarzały się bardzo rzadko lub w ogóle nie miały miejsca. Są przemęczeni fizycznie i psychicznie, mają obniżony napęd, „drive” życiowy. Często prokrastynują ze względu na poczucie nawarstwiania się obowiązków i przewidywania porażki – „nie uda mi się”, „nie poradzę z tym sobie”. W efekcie tego, pojawia się frustracja, smutek, złość, czy bezradność. Mogą wystąpić także dolegliwości somatyczne, często niewiązane przez klientów z wypaleniem zawodowym – spięte i bolące ciało, ból w klatce piersiowej, ucisk w żołądku. Dodatkowo, wypalenie zawodowe często odbija się na bliskich osób dotkniętych tym problemem, w postaci konfliktów lub wycofania z relacji. Proszę pamiętać, że powyższe wymienione przeze mnie objawy, z którymi zwracają się klienci, to tylko wierzchołek góry lodowej – symptomów może być znacznie więcej.
Czy możemy pomóc sobie sami, kiedy dopadnie nas wypalenie?
Wszystko zależy od momentu, w którym zauważymy/dowiemy się, że doświadczamy objawów syndromu wypalenia zawodowego, a także tego jak funkcjonujemy na dany moment, jak bardzo zmotywowani jesteśmy do pracy nad swoim zdrowiem i jaką mamy wiedzę, aby sobie pomóc w tym obszarze. Tak więc mamy kilka zmiennych wpływających na to, czy możemy pomóc sobie sami.
Będąc uważnym na to, co czujemy, co mówi nasze ciało, jakiej treści mamy myśli, jak się zachowujemy – jesteśmy w stanie zauważyć, że nie jesteśmy w najlepszej formie i że warto zagłębić się w swój stan, aby zrozumieć więcej. W takim momencie jesteśmy w stanie sobie pomóc sami stosując, chociażby różnego rodzaju techniki i metody oparte na klinicznej skuteczności, ale także wdrażając zdrowe, dobre nawyki np. aktywność ruchowa, spacery, spotkania, zdrowa dieta, wspierające treści w social mediach. Czasami jednak objawy są tak mocno nasilone, że nie jesteśmy niestety w stanie sami nic zaradzić i wówczas spotkanie ze specjalistą psychoterapeutą, psychologiem, lekarzem psychiatrą jest niezbędne.
Profilaktyka i dbanie o zdrowie psychiczne, dobrostan to podstawa.
Co powinniśmy zrobić w przypadku, gdy zauważymy u siebie objawy wypalenia, ale nie możemy od razu zmienić pracy?
Oprócz wspomnianych już zdrowych nawykach, dobrym rozwiązaniem jest zgłoszenie się po pomoc do specjalisty. Jeśli zaczynamy zauważać, że nasze samopoczucie znacząco się obniża, a czarne scenariusze zaczynają przejmować nad nami kontrolę – oznacza to, że jest to moment, kiedy powinniśmy sięgnąć po wsparcie specjalisty. Odpowiedni specjalista z pewnością pomoże rozwiać wszelkie wątpliwości, dostrzec możliwość rozwoju i szeroko pojętego wellbeingu. Zwłaszcza psychoterapia indywidualna w nurcie CBT, oprócz tego, że jest dominującą obecnie na świecie formą leczenia zaburzeń psychicznych, stanowi przestrzeń na rozwój osobisty dla nas wszystkich. Daje nam realne narzędzia podnoszenia komfortu w sferze kompetencji zawodowych, umiejętności społecznych, relacji, komunikacji, dobrostanu psychofizycznego, uważności, większej świadomości, autoobserwacji, własnych umiejętności i sposobów radzenia sobie w zasadzie w każdej sytuacji, również w sferach zawodowych.
Czy możemy w jakiś sposób chronić się przed wypaleniem zawodowym, stosować profilaktykę?
W profilaktyce wypalenia zawodowego pomocna może się okazać lista objawów, które wcześniej przytoczyłam. To, co często podpowiadam moim klientom to uważność na to, w jaki sposób przeżywam swoje życie i jak realizuję swoje potrzeby. Jeśli czujesz się przytłoczony, zatrzymaj się chociaż na chwilę i świadomie odpowiedz sobie na pytania: „Czy czuję satysfakcję ze swojego życia zawodowego?”, „Czy realizuję się w taki sposób, w jaki bym chciał/a?”, „Czy mam energię do działania?”, „Czy czuję, że jestem w dobrym miejscu?” i tym podobne. Profilaktyka wypalenia zawodowego, to przede wszystkim zwracanie uwagi na swoje samopoczucie i świadomy wybór myśli i emocji, które nam towarzyszą na co dzień.
Wywiad ukazał się w cyklu #ocaleniwypaleni O wypaleniu zawodowym możecie również posłuchać podczas prowadzonego przez Magdalenę Moskal webinaru, dostępnego tutaj.
